Przedsiębiorstwo komunalne jest własnością władz lokalnych. Samo zresztą określenie „komunalny” oznacza coś, co podlega samorządowi miejskiemu. Najczęściej funkcjonuje jako przedsiębiorstwo użyteczności publicznej. Czym dokładnie jest przedsiębiorstwo komunalne? Jak powstało? O tym wszystkim przeczytacie w poniższym artykule. Serdecznie do tego zachęcamy.
Przedsiębiorstwo komunalne – początki
Geneza przedsiębiorstwa komunalnego jako jednostki organizacyjnej sięga XIX wieku. Za jego kolebkę uznaje się Anglię, a ściślej Manchester. To tam, w 1817 roku utworzono pierwszą gazownię komunalną. Innymi większymi przedsiębiorstwami tego typu były wodociągi, również w Anglii.
W Polsce natomiast historia przedsiębiorstwa komunalnego sięga okresu zaborów. Najbardziej rozwinęło się ono podczas zaboru pruskiego, najgorzej – w rosyjskim. W naszym kraju, podobnie zresztą jak w innych europejskich krajach, do przedsiębiorstw komunalnych zaliczano wówczas głównie przedsiębiorstwa wodociągowe, gazownie, rzeźnie, przedsiębiorstwa komunikacyjne (tramwaje, koleje), elektrownie czy przedsiębiorstwa aprowizacyjne.
W krajach europejskich za najstarsze organizacje dotyczące przedsiębiorstwa komunalnego uznaje się tzw. komunalne przedsiębiorstwo niewydzielone z centralnej administracji związku komunalnego oraz komunalne przedsiębiorstw koncesjonowane.
Pierwszy przykład można opisać jako brak samodzielności przedsiębiorstwa oraz uznawanie go jako swoistej agendy administracji samorządowej. Ta druga forma polegała na powierzeniu przedsiębiorcom prywatnym, w drodze koncesji, zajmowanie się określonymi działaniami gospodarczymi. Zadania te pochodziły ze sfery użyteczności publicznej. Wszystkie te przedsiębiorstwa stanowiły wyłącznie własność miejską.
Przedsiębiorstwo komunalne – przekształcanie
Dzisiejsze przedsiębiorstwa komunalne przekształcone zostały z przedsiębiorstw państwowych. Przekazane one były gminom z mocy prawa na podstawie przepisów, które wprowadzają ustawę o samorządzie gminnym. To ustawa z 10 maja 1990 roku.
W drodze tychże przekształceń przedsiębiorstwa te stały się podmiotami rynkowymi. Argumentami za wprowadzeniem zmian rynkowych były między innymi: zwiększenie jakości usług, niższe koszty, podniesienie jakości rządzenia. Były też argumenty przeciwko i obejmowały one głównie: krótki czas trwania oszczędności, wzrost korupcji, czego przyczyną może być prywatyzacja, fragmentacja odpowiedzialności za usługi.
Te przedsiębiorstwa, wobec których nie zostały podjęte żadne działania, z mocy prawa na podstawie ustawy o gospodarce komunalnej, przekształcono w jednoosobowe spółki gminy. To ustawa o gospodarce komunalnej z dnia 20 grudnia 1996 roku.
Przedsiębiorstwo komunalne a użyteczność publiczna
Przedsiębiorstwo komunalne, jakie znamy dzisiaj, funkcjonuje jako przedsiębiorstwo użyteczności publicznej. Brak jest jednak w polskim prawodawstwie określenia, które opisywałoby istotę użyteczności publicznej. A także nie ma określonych przepisów obejmujących warunki oraz zasady funkcjonowania przedsiębiorstw użyteczności publicznej.
Ustawa z dnia 25 września 1981 roku o przedsiębiorstwach państwowych zawiera pojęcie przedsiębiorstwa użyteczności publicznej. Według tego określenia „przedsiębiorstwa te mają przede wszystkim w celu bieżące i bezustanne zaspokajanie potrzeb ludności, w szczególności poprzez produkcję lub świadczenie usług w zakresie:
- inżynierii sanitarnej,
- komunikacji miejskiej,
- zaopatrzenia ludności w energię elektryczną, gazową i cieplną,
- zarządu państwowymi terenami zielonymi,
- zarządu państwowymi zasobami lokalowymi,
- zarządu uzdrowiskami,
- usług pogrzebowych i utrzymania urządzeń cmentarnych,
- usług kulturalnych.
Cechy użyteczności publicznej
- brak nastawienia na osiąganie zysku,
- wymóg dofinansowania ze strony środków publicznych,
- oparcie działalności na bazie majątku publicznego,
- brak ekwiwalentności,
- realizacja potrzeb o charakterze zbiorowym,
- brak możliwości magazynowania usług,
- konieczność ciągłego dostarczania świadczeń,
- wysoka kapitałochłonność,
- niepodzielność techniczna,
- raczej niskie tempo rozwoju technicznego w tychże przedsiębiorstwach.
Monopol naturalny
Przedsiębiorstwa użyteczności publicznej różnego rodzaju bardzo często funkcjonują jako monopol naturalny. Za jedne z głównych cech spółkę komunalnych uważa się (według D. Klimka): „monopolistyczną pozycję rynkową; nierynkowy sposób ustalania cen; niską elastyczność cenową; ograniczenie terytorialne prowadzonej działalność; pracę w ruchu ciągłym; wysoką kapitałochłonność majątku; silne oddziaływanie społęczne i polityczne otoczenia na spółkę; silne oddziaływanie ekonomiczne i społeczne spółki na otoczenie.”
Źródło: Klimek D. (2017), Spółka komunalna – ekonomiczne i społeczne aspekty zarządzania, „Studia ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach” nr 322, s. 33-37.
Ciekawe wyjaśnienie pojęcia. Bardzo dziękuję za ten artykuł, z pewnością jeszcze nieraz tutaj wrócę 🙂